Αγαπητή Ε.Ο.Π.Ε. και εκλεκτοί εκφραστές της,
Ήρθε το πλήρωμα του χρόνου, μετά από ένα υπέροχο επιστημονικό και ερευνητικό ταξίδι δύο ετών, να υποβάλω την τελική έκθεση προόδου της υποτροφίας εξωτερικού που έλαβα τον Σεπτέμβριο του 2021. Για αυτό το ταξίδι δεν θα σάλπαρα ποτέ, εάν δεν είχα τη στήριξη και την οικονομική ενίσχυση της δεύτερης μου οικογένειας, της Ε.Ο.Π.Ε. Η διαδρομή ξεκίνησε από την ογκολογική κλινική του Πανεπιστημιακού Γενικού Νοσοκομείου Ηρακλείου και με προσγείωσε …ευχάριστα στο ”Karolisnka Institute” της Στοκχόλμης με την προσδοκία να διεξάγω κλινικο-εργαστηριακή έρευνα στον καρκίνο του πνεύμονα. «Από τον Νότο μέχρι τον Βορρά» αντιστρέφοντας το δημοφιλές λαϊκό άσμα… Μόνος προορισμός η διαδρομή… Η γνώση και η εξέλιξη, οι οποίες θα μπορέσουν να μετουσιωθούν σε προσφορά στον πλησίον. Ασθενείς, φοιτητές και συναδέλφους.
Προσπάθησα να αξιοποιήσω στο έπακρο αυτό το γοητευτικό και πλουσιοπάροχο σε Γνώση ταξίδι, αδράχνοντας κάθε εκπαιδευτική και ερευνητική ευκαιρία. Από κλινική σκοπιά, η εμπειρία της ένταξης μου στην ιατρική ομάδα της ογκολογικής κλινικής του Karolinska συνέβαλε δραστικά στη διεύρυνση των οριζόντων μου. Καθοριστική υπήρξε η εκπαίδευσή μου σε τομείς που υστερούσα: πρώτον, την ορθή αντιμετώπιση των εγκεφαλικών μεταστάσεων -χωρίς την κατάχρηση της ολοκράνιας ακτινοθεραπείας εγκεφάλου που παρατηρείται εν Ελλάδι- και, δεύτερον, την αναλγησία. Ανεπιφύλακτα, οφείλει κανείς να επισημάνει τη σημαντική διαφοροποίηση των δύο χωρών όσον αφορά την κατ’ οίκον διαχείριση του καρκινικού πόνου και την παροχή παρηγορητικής φροντίδας. Εν έτει 2023 στην Ελλάδα, υπάρχουν περιορισμένες διαθέσιμες θεραπευτικές επιλογές κατ’ οίκον αναλγησίας, με τους ασθενείς να στερούνται επιλογές, όπως πόσιμη μορφίνη, κανναβιδιόλη (CBD) και να υπάρχει υποσυνταγογράφηση της μόλις πρόσφατα διαθέσιμης στην ελληνική επικράτεια οξυκωδόνης.
Το πρόβλημα μεγεθύνεται δραματικά, εάν συνυπολογίσουμε την εγκληματική ανεπάρκεια δομών παρηγορητικής φροντίδας στη χώρα μας, όπως “hospice”, κλινικών παρηγορητικής φροντίδας ή προωθημένης γηριατρικής φροντίδας. Πρόκειται για μια εικόνα τελείως διαφορετική από αυτή που θα συναντήσει κανείς στη Σουηδία, αλλά και σε πολλές ακόμα ευρωπαϊκές χώρες. Απόρροια όλων αυτών είναι η υπερφόρτωση των ογκολογικών κλινικών της χώρας και η ανάγκη νοσηλείας ασθενών για ρύθμιση αναλγησίας υποβαθμίζοντας την ποιότητα ζωής τους. Είναι ευθύνη της ελληνικής Πολιτείας η διευθέτηση του προβλήματος και χρέος των λειτουργών υγείας η πίεση προς αυτή την κατεύθυνση. Δικαιολογίες δεν υπάρχουν, όταν διακυβεύεται ο στοιχειώδης σεβασμός του ανθρώπινου πόνου και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.
Εκτός από την κλινική μου παρουσία, συμμετείχα ενεργά σε πληθώρα κλινικών και αναδρομικών μελετών σε ασθενείς με μη μικροκυτταρικό καρκίνο πνεύμονα. Η ερευνητική μου δραστηριότητα επεκτάθηκε, επίσης, στην καταγραφή ογκολογικών ασθενών στο κεντρικό ηλεκτρονικό σύστημα καταγραφής κακοηθειών που λειτουργεί άρτια επί σειρά ετών. Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι η παντελής έλλειψη αντίστοιχων εθνικών συστημάτων καταγραφής νεοπλασιών στην Ελλάδα αποτελεί μία ακόμα μελανή κηλίδα, η οποία καθιστά μαρτυρική και χρονοβόρα την προσπάθεια των ερευνητών να ολοκληρώσουν αξιόλογες αναδρομικές μελέτες λόγω αδυναμίας εύρεσης επαρκούς και ικανοποιητικού δείγματος ασθενών. Το γεγονός αυτό επιφέρει συνάμα δραματικές επιπτώσεις στην ορθή αξιολόγηση και τον αποτελεσματικό προγραμματισμό του Εθνικού Συστήματος Υγείας. Οι φιλότιμες προσπάθειες της Ε.Ο.Π.Ε. για την ανάπτυξη του Εθνικού Μητρώου Ασθενών με Νεοπλασματικές Ασθένειες δεν έχουν καρποφορήσει προς το παρόν.
Εν περιλήψει, αξίζει να παρατεθούν ορισμένες από τις μελέτες της ερευνητικής μας ομάδας, των οποίων η συλλογή δείγματος βασίστηκε πάνω στο προαναφερθέν σουηδικό σύστημα καταγραφής ογκολογικών ασθενών. Το κύριο ερευνητικό πρωτόκολλο στο οποίο αφοσιώθηκα αυτή τη διετία συμπεριέλαβε όλους τους ασθενείς με καρκίνο πνεύμονα που έλαβαν θεραπεία με γ-knife για τις εγκεφαλικές τους μεταστάσεις στη Σουηδία από το 2008 έως το 2021. Από τη στατιστική επεξεργασία και ανάλυση των ασθενών προέκυψε ένα καινούργιο προγνωστικό εργαλείο για τον προσδιορισμό της πιθανότητας ετήσιας επιβίωσης των συγκεκριμένων ασθενών, το οποίο φαίνεται να υπερτερεί συγκρινόμενο με τις υπόλοιπες υπάρχουσες επιλογές. Mία αντίστοιχη ερευνητική εργασία, στην οποία συμμετείχα, συμπεριέλαβε την υποομάδα των προαναφερθέντων ασθενών με ALK θετικό καρκίνο πνεύμονα οδηγώντας στην ανάπτυξη ενός εύχρηστου προγνωστικού εργαλείου που μπορεί να κατευθύνει τις θεραπευτικές αποφάσεις. Επιπροσθέτως, στο πλαίσιο μίας άλλης ερευνητικής εργασίας ταυτοποιήθηκε μία μοναδική microRNA υπογραφή σε δείγματα εγκεφαλικών μεταστάσεων ασθενών με μη μικροκυτταρικό καρκίνο πνεύμονα συγκρινόμενη με δείγματα από τους πρωτοπαθείς τους όγκους, η οποία αποτελεί έναν αναδυόμενο βιοδείκτη που διαδραματίζει, ενδεχομένως, καίριο ρόλο στη φτωχή πρόγνωση των ασθενών αυτών.
Ειδική μνεία αξίζει στον επιμελητή μου κ. Τσάκωνα, ο οποίος οραματίστηκε και μου εμπιστεύτηκε τις συγκεκριμένες ερευνητικές προσπάθειες, καθώς και σε όλη την ερευνητική ομάδα του καρκίνου του πνεύμονα με στυλοβάτη τον καθηγητή κ. Ekman. Το αποτέλεσμα όλης της προαναφερθείσας δραστηριότητας αποτυπώνεται τόσο στην τελική έκθεση προόδου με τα άρθρα που ήδη δημοσιεύτηκαν και πρόκειται να δημοσιευθούν σε διεθνή περιοδικά με υψηλό δείκτη απήχησης όσο και στο ταξίδι μου που συνεχίζεται με ούριους ανέμους στο Karolinska. H «Ιθάκη» μπορεί να περιμένει λίγο ακόμα…
Ξεχωριστό προνόμιο και πολύτιμη συνεισφορά στην ακαδημαϊκή μου εξέλιξη αποτέλεσε η συμμετοχή μου στην εκπαιδευτική διαδικασία του ιδρύματος ταυτόχρονα ως «μαθητής» και ως εκπαιδευτής. Η ενασχόλησή μου με τους φοιτητές της ιατρικής σχολής μέσω των διαλέξεων που μου ανατέθηκαν με έφερε σε επαφή με ένα ξεχωριστό εκπαιδευτικό σύστημα που βασίζεται στη σωστή αναλογία εκπαιδευτών προς φοιτητές, στη διαδραστικότητα, στη συνεργατική-ομαδική μάθηση και στη μετατροπή της εκπαιδευτικής διαδικασίας σε παιχνίδι. Πράγματι, υπάρχει και αυτή η εκπαίδευση. Κοστίζει?
Τέλος, η παρουσία μου στο Karolinska συμπορεύτηκε με την ανακοίνωση της πρωτιάς στις πανευρωπαϊκές εξετάσεις ογκολογίας της ESMO! Σε αυτή την πρωτιά, όμως, δεν ήμουν μόνος. Τη διάκριση την οφείλω στους ογκολογικούς μου γονείς: τον μέντορά μου κ. Σουγκλάκο, τους προέδρους της Ε.Ο.Π.Ε. κατά το διάστημα της ογκολογικής μου εκπαίδευσης, κ. Μπουκοβίνα και κα Σαριδάκη, και τους εκπαιδευτές μου στην Ελληνική Ακαδημία Ογκολογίας κ. Μούντζιο και κ. Αθανασιάδη, τους οποίους ευχαριστώ από καρδιάς για τη στήριξή τους σε κάθε εκπαιδευτικό μου βήμα. Οφείλω να ευχαριστήσω, επίσης, την Ε.Ο.Π.Ε., στο σύνολό της, η ύπαρξη της οποίας αποτελεί ευλογία για την ειδικότητά μας. Εκτός της αρτιότατης διοργάνωσης και διεξαγωγής των εξετάσεων, οι υποτροφίες, τα συνέδρια, καθώς και οι εκπαιδευτικές της πρωτοβουλίες αποτέλεσαν ακρογωνιαίο λίθο της εκπαιδευτικής μου ωρίμανσης κατά τη διάρκεια της ειδικότητάς μου. Την αισθητή απουσία της Πολιτείας στην εκπαίδευση των αλυσοδεμένων και εξαθλιωμένων ειδικευόμενων παθολογικής ογκολογίας κάλυψε με μοναδικό τρόπο και η Εταιρεία Μελέτης Καρκίνων Πεπτικού Συστήματος (ΕΜ-ΚΑΠΕΣ)…
Εν κατακλείδι, χάρη στην υποτροφία της Ε.Ο.Π.Ε. μου δόθηκε η προνομιακή δυνατότητα να βιώσω ένα απαράμιλλο ταξίδι γνώσης και εμπειριών σε ένα κέντρο αριστείας, το οποίο εστιάζει στην ολοκληρωμένη και εξατομικευμένη προσέγγιση των ασθενών. Με απόλυτο σεβασμό στις επιθυμίες τους και σε ό,τι ορίζεται ως σημαντικό από τους ίδιους και ουχί από τις πεποιθήσεις των εκάστοτε “ειδικών”. Με την έρευνα να θωρακίζεται και να προασπίζει τη lege artis άσκηση της ιατρικής αποτελώντας αναπόσπαστο κομμάτι του εργασιακού προγραμματισμού του ογκολόγου με συγκεκριμένα ποσοστά χρόνου έρευνας ετησίως. Άλλωστε, δεν νοείται άσκηση ιατρικής βασισμένη σε παροδικές βεβαιότητες που καταστρατηγεί τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις θεμελιώδεις αξίες που έχουμε διδαχθεί και, όπως είχε νουθετήσει ο Ευκλείδης τον Πτολεμαίο Α’, “δεν νοείται βασιλική οδός για τη γεωμετρία”. Ούτε για την ογκολογία. Ούτε για την Ιατρική εν γένει. «Γνώση σημαίνει δύναμη», δύναμη σημαίνει ευθύνη και η δική μας ευθύνη ακολουθεί τη δύσβατη γεωμετρία μίας ατέρμονης προσπάθειας να στρέφει τα κοίλα προς τα πάνω στα χείλη ελεύθερων ανθρώπων.
Είθε να μάθουμε “να φτιάχνουμε την Άνοιξη” σαν βρίσκουμε χειμώνες.
Είθε να “φυλάγουμε Θερμοπύλες” σε πείσμα κάθε εξαλλαγμένου Εφιάλτη.
Είθε να αγαπήσουμε την “Ιθάκη” και όχι τις “Σατραπείες” των καιρών.
Είθε να “οξειδωθούμε στη νοτιά” του “Άξιον εστί”.
Το ταξίδι συνεχίζεται…
Με εκτίμηση και ευγνωμοσύνη,
Ο δικός σας Ανδρέας
Παθολόγος Ογκολόγος
Ακαδημαϊκός Υπότροφος Karolinska Institutet
