Περιέχεται στο βιβλίο «Άνθρωπος μεθόριος»
Από τα αναπάντητα διλήμματα στα περάσματα της «άλλης λογικής»
του Μητροπολίτου Μεσογαίας και Λαυρεωτικής Νικολάου Χατζηνικολάου
Εκδόσεις «Εν πλώ», 2005, σελ. 168
Ο Νικόλαος Χατζηνικολάου, Μητροπολίτης Μεσογαίας και Λαυρεωτικής, είναι ευρέως γνωστός συν τοις άλλοις για τη κοινωνική δράση και την επιστημονική του κατάρτιση. Πλην της Θεολογίας έχει σπουδάσει Φυσική και Βιοϊατρική Τεχνολογία στο Harvard και στο ΜΙΤ της Μασαχουσέτης, έχει διδάξει στο Harvard και σε άλλα Πανεπιστήμια των ΗΠΑ και της Ελλάδος και κατέχει τη θέση του Προέδρου της Συνοδικής Επιτροπής Βιοηθικής της Εκκλησίας της Ελλάδας. Από τότε που εξελέγη Μητροπολίτης έχει δώσει ιδιαίτερο βάρος στο μοναδικό στην Ελλάδα κέντρο ανακούφισης ενηλίκων ασθενών με καρκίνο (Γαλιλαία) που βρίσκεται στα Σπάτα και προσφέρει δωρεάν υπηρεσίες. Σημαντικό, επίσης, είναι και το συγγραφικό έργο του. Το 2005 εκδόθηκε το βιβλίο «Άνθρωπος μεθόριος», στο οποίο υπάρχει και ένα κείμενο με τίτλο «Γιατί σε μένα, Θεέ μου», που είναι η γραπτή κατάθεση μιας ομιλίας που έκανε στα πλαίσια του 3ου Σεμιναρίου Ψυχοκοινωνικής στήριξης του παιδιού με καρκίνο και της οικογένειάς του.
Ο Νικόλαος Χατζηνικολάου θέτει ένα πανανθρώπινο ερώτημα, αυτό του αισθήματος της αδικίας που διακατέχει τον άνθρωπο που προσβάλλεται από καρκίνο ή τη μητέρα που βλέπει το μικρό παιδί της να υποφέρει και να βασανίζεται από τα συμπτώματα της νεοπλασίας και να ταλαιπωρείται από τις τοξικές θεραπείες. Θέτει το ερώτημα σαν κοινός λογικά σκεπτόμενος άνθρωπος, σαν συμπάσχων πολίτης. Προσπαθεί, όμως, να το επανατοποθετήσει, να το αναλύσει και να δώσει απαντήσεις μέσα από θεολογικές διεξόδους, όντας ο ίδιος Θεολόγος και Κληρικός.
Ευθύς εξ αρχής ο συγγραφέας οριοθετεί το θέμα. Και παραδέχεται -όπως πολλοί από εμάς- ότι από τη φύση του το ερώτημα “…δεν αντέχει στο λόγο, δεν εκφράζεται με το στόμα, δεν μπαίνει σε λέξεις, δεν δημοσιοποιείται σε ακροατήριο… Είναι πολύ βαθύ για να έλθει στην επιφάνεια της συνειδητοποίησης. Είναι πολύ επώδυνο για να χωρέσει στον ορίζοντα των αντοχών μας. Είναι πολύ προσωπικό για να εντοπιστεί στο στερέωμα του δημόσιου λόγου…” Επομένως, το ερώτημα δεν είναι ανθρωπίνως δυνατόν να τεθεί, να αναλυθεί και να απαντηθεί στα πλαίσια της λογικής. Δεν έχει σχέση με τα ανθρώπινα μέτρα, με την ανθρώπινη αντίληψη της δικαιοσύνης. Το ίδιο ερώτημα, επίσης, όταν απευθύνεται και στη θεία Δικαιοσύνη, στη θεία Αγάπη, πάλι είναι αδύνατο να απαντηθεί. Μόνο σκανδαλίζει. “…Τι σχέση μπορεί να έχει η αγάπη Σου με το μαρτύριό σου; Πώς συνδυάζεται η καλοσύνη Σου με την ανερμήνευτη λογική του πόνου, με τη θλίψη, με το ενδεχόμενο του σκανδαλισμού;…” Η αρρώστια, η φθορά, η αγωνία, ο πόνος, ο θάνατος είναι έξω από την ανθρώπινη φύση. Για αυτό το λόγο, όλοι μας ανεξαιρέτως έχουμε την ψευδαίσθηση ότι όλα μπορούν να συμβούν στους άλλους ανθρώπους ή οικογένειες, αλλά ποτέ σε μας. Όμως, δυστυχώς, ουδείς δεν θα μπορέσει να αποφύγει την καταιγίδα της φθοράς και του θανάτου. Ακόμα και το θαύμα εγείρει ενστάσεις: γιατί μερικοί να έχουν την ευεργεσία του θαύματος της ίασης και άλλοι να τη στερούνται;
Ο Νικόλαος Χατζηνικολάου προτείνει μια άλλου είδους ανάλυση, η οποία βασίζεται στην Ορθόδοξη Πατερική Παράδοση και Θεολογία. Έχει να κάνει με την «ευλογία» του πόνου. Ξεκινάει από το δεδομένο ότι ακόμα κι ο Θεός, τον οποίο επικαλούμαστε στην αρρώστια, ήταν ο πρώτος που καθαγίασε τον πόνο και το θάνατο με το Σταυρό. Πρώτος αυτός έκραξε «Θεέ μου, Θεέ μου, ίνα τι με εγκατέλιπες;» Και, φυσικά, απάντηση δεν πήρε. Και απάντηση δε δόθηκε ούτε στον πονεμένο Ιώβ, ούτε στον Δαβίδ, ούτε σε χιλιάδες μάρτυρες που πόνεσαν και έχασαν τη ζωή τους για μια πίστη στον Θεό, ο οποίος σιωπούσε στην τελική ώρα του μαρτυρίου. Επομένως, ο πόνος, η αρρώστια και ο θάνατος από πανανθρώπινο ερώτημα προς τον κόσμο και το Θεό δεν ακυρώνεται μεν, αλλά μένει και θα μένει πάντα αναπάντητο. Γιατί; “… Γιατί”, γράφει ο Νικόλαος, “το μεγάλο λάθος είναι να περιμένουμε την απάντηση απ’ έξω μας, από τους άλλους. Ποιός σοφός; Ποιός φωτισμένος; Ποιός φιλόσοφος; Ποιος ασφαλισμένος στην ορθότητα των επιχειρημάτων του ιερέας γνωρίζει την απάντηση των τόσο προσωπικών μας «γιατί»; Η απάντηση μπορεί να ανιχνευθεί μόνο μέσα μας. Όχι στις ανάλογες δήθεν περιπτώσεις, ούτε σε βαρύγδουπα βιβλία, ούτε σε συνταγές παρηγοριάς και σοφίας. Η απάντηση δεν υπάρχει κάπου, δεν την ξέρει κάποιος. Η απάντηση γεννιέται μέσα μας. Η δική μας απάντηση είναι το δώρο του Θεού…” Ο πόνος λοιπόν, δεν απαντιέται με επιχειρήματα. Ούτε η αδικία κι ο θάνατος ερμηνεύονται με τη λογική. “…Ξεπερνιούνται με την ταπεινή αποδοχή του θελήματος του Θεού… Η απάντηση δεν εντοπίζεται στην προτεινόμενη από μας λύση… Κάθε περιορισμός στην ασφυκτική θηλιά των ορθολογιστικών απαντήσεων μας παγιδεύει βαθύτερα στο δράμα μας. Στο διάλογο με τον πόνο, την αδικία και το θάνατο είμαστε υποχρεωμένοι να βγούμε από τα ανθρώπινα μέτρα. Αυτή είναι όχι μόνο η έξοδος από τη δοκιμασία αλλά και η ευεργεσία της…”
Η βίωση του πόνου, της αδικίας, του θανάτου αποτελούν μυστήριο, δεν είναι εύκολο να εκφραστούν, να σχηματιστούν επιχειρήματα, ίσως μόνο επιφανειακά ιδεολογήματα. Προσφέρονται μόνο ως “ταπείνωση και κοινός πόνος”. Το κέρδος από τον πόνο –“αν καταφέρει κανείς να τον αγκαλιάσει”- είναι ότι “…χάνονται τα επιθυμητά, γνωρίζουμε τα πολύ μεγάλα…” Ο πόνος δεν καταργεί την αγάπη του Θεού. Διότι κατά τον Νικόλαο (και κατά την Ορθόδοξη πίστη και παράδοση) “…το θαύμα της ύπαρξης του Θεού είναι η συνύπαρξή Του με τον πόνο, την αδικία και το θάνατο…”
Ο Νικόλαος Χατζηνικολάου, ως θεολόγος και κληρικός, στο λογικό παγκόσμιο ερώτημα «γιατί σε μένα, Θεέ μου», αντιπροτείνει το «αιρετικό» στον πολύ κόσμο ερώτημα «γιατί όχι σε μένα, Θεέ μου», εδραιωμένος στην Εκκλησιαστική εμπειρία αιώνων που έχει δείξει ότι “…ο πόνος γεννά πρωτόγνωρες ευαισθησίες και ξεδιπλώνει πραγματικότητες που με άλλο τρόπο δεν μπορούν να ιδωθούν…” Εμμέσως, πλην σαφώς, ο καλός Μητροπολίτης ελπίζει ότι σε κάποια στροφή του πονεμένου δρόμου, ο αδικημένος ασθενής, ο φθαρτός και θνησιγενής άνθρωπος ίσως συναντήσει τον παθόντα και συν-πάσχοντα φιλεύσπλαχνο Χριστό.
