Α. 2nd International Symposium on medication related osteonecrosis of the jaws (MRONJ) in Copenhagen
Το Σεμινάριο πραγματοποιήθηκε στις 2 Νοεμβρίου 2018, στην Κοπεγχάγη, όπου είναι η έδρα της Ευρωπαϊκής ομάδας των Expert στην Οστεονέκρωση των Γνάθων σε ασθενείς που λαμβάνουν σχετικά φάρμακα, www.righospitalet.dk/MRONJ. Γναθοχειρουργοί, οδοντίατροι, στοματολόγοι και άλλοι επαγγελματίες υγείας, που ασχολούνται με τη φροντίδα ατόμων και ασθενών, που λαμβάνουν φάρμακα στόχευσης των οστών η/και άλλους βιολογικούς παράγοντες, παρακολούθησαν με ενδιαφέρον (Εικόνα 1). Δόθηκαν 8 ώρες συνεχιζόμενης επαγγελματικής ανάπτυξης (continuing professional development-CPD hours). Τα θέματα περιέλαβαν τον ορισμό της ΟΝΓ, την ταξινόμηση, την επιδημιολογία, την κλινική εικόνα-κλινικές μορφές και εκδηλώσεις, την απεικόνιση, τη θεραπεία, την περιοδοντική και περιακροριζική νόσο σε σχέση με την ΟΝΓ, την οστεονέκρωση με κλινική αποκάλυψη οστού και τον τύπο ΟΝΓ χωρίς αποκαλυμμένο οστούν, τις οδοντικές εξαγωγές, τη διακοπή του φαρμάκου (drug holiday), τους αναστολείς τυροσινικών κινασών και το ρόλο τους στην ΟΝΓ, την ανάγκη εκπαίδευσης των γιατρών στην ΟΝΓ και άλλα θέματα.
Το Σεμινάριο διοργανώθηκε από την Ευρωπαϊκή Ομάδα των Expert στην Κοπεγχάγη (Εικόνα 2), με Πρόεδρο τον Morten Schiodt (Denmark). Μέλη της ομάδας είναι οι Bedogni A (Italy), Brokstad Herlofson B (Norway), Fedele S (UK), Guggenberger R (Switcherland), Kofod T (Denmark), Nicolatou-Galitis O (Greece), Otto S (Germany) [1].
Β. Ενημέρωση 2018
Φάρμακα που σχετίζονται με ΟΝΓ: Παράγοντες στόχευσης των οστών (BTAs) και άλλα φάρμακα χωρίς γνωστή αντιαπορροφητική δράση (non-antiresorptives) σχετίζονται με την ανάπτυξη οστεονέκρωσης των γνάθων [1-5). Η σύγχρονη χορήγηση των BTAs και των «non-antiresorptives» μπορεί να αυξήσει σημαντικά τον κίνδυνο ανάπτυξης οστεονέκρωσης. Επομένως, μεγάλος αριθμός ασθενών με καρκίνο είναι «σε κίνδυνο» (at risk) να αναπτύξει οστεονέκρωση. Η ΟΝΓ αξιολογήθηκε ως αυξανόμενη επιδημία (growing epidemic) κατά τη διάρκεια του 2ου Διεθνούς Σεμιναρίου ΟΝΓ στην Κοπεγχάγη [1].
Ορισμός και Σταδιοποίηση: Η ΟΝΓ μπορεί να έχει την εικόνα νεκρού αποκαλυμμένου οστού η εικόνα νεκρού οστού που καλύπτεται από βλεννογόνο, με αποτέλεσμα δυσκολία και καθυστερήσεις στη διάγνωση. Κατάλληλες απεικονίσεις θα συμβάλλουν στην αξιολόγηση [1]. Η σταδιοποίηση παραμένει θέμα συζητήσεων και διαφωνιών. Ειδικά η μη σαφής φύση του σταδίου 0 και ο ίδιος ο ορισμός του σταδίου. Ας σημειωθεί ότι στη διεθνή μελέτη καταγραφής της φυσικής πορείας της ΟΝΓ, δεν περιελήφθηκε το στάδιο 0 [3]. Ακόμη, στη συστηματική ανασκόπηση της ΟΝΓ σε «non-antiresorptives” δεν παρατηρήθηκαν περιπτώσεις με στάδιο 0 [2]. Η δυναμική φύση του συστήματος σταδιοποίησης αποτελεί, επίσης, ζήτημα διαφωνιών: για παράδειγμα το στάδιο 1 της ΟΝΓ μπορεί να εξελιχθεί σε στάδιο 2 μετά από λοίμωξη και το στάδιο 2 μπορεί να υποσταδιοποιηθεί στο στάδιο 1 μετά από ολίγων ημερών αντιβιοτική θεραπεία [4].
Πρώιμη διάγνωση και πρόληψη: Νέκρωση του φατνιακού οστού διαπιστώθηκε ιστοπαθολογικά κατά την εξαγωγή των δοντιών με περιακρορριζική η περιοδοντική λοίμωξη (70% των ασθενών της μελέτης, ενώ καμία περίπτωση νέκρωσης δεν παρατηρήθηκε σε ασθενείς χωρίς λοίμωξη). Επομένως, ο πόνος και η οδοντική λοίμωξη μπορεί να υποδηλώνουν πρώιμη ΟΝΓ. Αν η λοίμωξη δεν αντιμετωπίζεται μετά από 1 η 2 εβδομάδες, θα πρέπει να εξαχθεί το δόντι. Η θεραπεία της οδοντικής και περιοδοντικής λοίμωξης είναι κρίσιμης σημασίας για να μειώσει τον κίνδυνο ανάπτυξης ΟΝΓ [1, 4, 5].
Θεραπεία: Αν αναπτυχθεί η ΟΝΓ, η συντηρητική αγωγή μπορεί να προσφέρει ανακούφιση από τα συμπτώματα, αλλά η επούλωση και η κάλυψη του οστού με βλεννογόνο παραμένει μία πρόκληση. Όταν ο στόχος της θεραπευτικής αντιμετώπισης της ΟΝΓ είναι η ανακούφιση των συμπτωμάτων και η επούλωση/κάλυψη με βλεννογόνο, η αν αποτύχει η συντηρητική αγωγή, τότε η χειρουργική θεραπεία μπορεί να οδηγήσει στην επούλωση [1, 5].
Αλγόριθμος για την πρόληψη και την αντιμετώπιση της οστεονέκρωσης: Οι ασθενείς με καρκίνο και οστική νόσο, που λαμβάνουν BTAs, ορίστηκαν ως ασθενείς με αυξημένο κίνδυνο ανάπτυξης ΟΝΓ. Όταν αυτοί οι ασθενείς προσέρχονται με πόνο στα δόντια η τις γνάθους και άλλα σημεία και συμπτώματα συμβατά με υποψία ΟΝΓ κατά τη διάρκεια της θεραπείας τους, θα πρέπει να παραπέμπονται σε Γναθοχειρουργό η ειδικό οδοντίατρο/στοματολόγο, με εμπειρία στην αντιμετώπιση των ογκολογικών ασθενών και της ΟΝΓ [4].
Εκπαίδευση: Ειδικά εκπαιδευτικά προγράμματα προς τους επαγγελματίες υγείας, που ασχολούνται με την αντιμετώπιση ογκολογικών ασθενών, θα συμβάλλουν στην πρόληψη και έγκαιρη-πρώιμη διάγνωση της ΟΝΓ. Η ενημέρωση των ασθενών είναι επίσης σημαντική στη μείωση του κινδύνου ανάπτυξης ΟΝΓ, που σήμερα φαίνεται ότι εξελίσσεται σε επιδημία. Οι οδοντίατροι και οι ογκολόγοι είναι ανάγκη να εκπαιδευτούν ώστε «να μιλήσουν την ίδια γλώσσα». Για παράδειγμα οι ογκολόγοι είναι καλό να κατανοήσουν τι είναι “πτωχή στοματική υγιεινή, πτωχή υγεία του στόματος, οδοντική λοίμωξη, περιοδοντική νόσος» και οι οδοντίατροι να εκπαιδευτούν και να κατανοούν τι/ποιός είναι ο ογκολογικός ασθενής, τι/ποιες είναι οι ογκολογικές θεραπείες και η τοξικότητά τους, σωματική, ψυχολογική, οικονομική, κλπ.
Βιβλιογραφικές παραπομπές
- 2nd International Symposium on medication related osteonecrosis of the jaws (MRONJ) in Copenhagen. Speakers: Schiodt M (Chair), Bedogni A, Fedele S, Guggenberger R, Nicolatou-Galitis O, Otto S, Brokstad Herlofson B, Kofod T, Erner Moller Andersen S, Ottesen C. Copenhagen 2 November 2018. The Symposium valued 8 hours of continuing professional development (CPD hours), www.righospitalet.dk/MRONJ.
- Osteonecrosis of the jaw related to non-antiresorptive medications: a systematic review. Nicolatou-Galitis O, Kouri M, Papadopoulou E, Vardas E, Galiti D, Epstein JB, Elad S, Campisi G, Tsoukalas N, Bektas-Kayhan K, Tan W, Body JJ, Migliorati C, Lalla RV, for the MASCC Bone Study Group. Supportive Care in Cancer online23 October 2018, https://doi.org/10.1007/s00520-018-4501-x.
- A multicenter case registry study on medication-related osteonecrosis of the jaw in patients with advanced cancer. Schiodt M, Vadhan-Raj S, Chambers MS, Nicolatou-Galitis O, Politis C, Coropciuc R, Fedele S, Jandial D, Zhang J, Ma H, Saunders D. Supportive Care in Cancer 2018;26:1905-1915.
- Medication–related osteonecrosis of the jaw: definition and best practice for prevention, diagnosis, and treatment. Nicolatou-Galitis O, Schiodt M, Amaral-Mendes R, Ripamonti C, Hope S, Drudge-Coates L, Niepel D, Van den Wyngaert T. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol online 9 October 2018, https://doi.org/10.1016/j.oooo.2018.09.008.
- Medication-related osteonecrosis of the jaw: Prevention, diagnosis and management in patients with cancer and bone metastases. Otto S, Pautke C, Van de Wyngaert T, Niepel D, Schiodt M. Cancer Treatment Reviews 2018;69:177-187.
Από την Ουρανία Νικολάτου-Γαλίτη
Στοματολόγο, Καθηγήτρια Πανεπιστημίου Αθηνών