Ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας είναι ένα αντιπροσωπευτικό παράδειγμα καρκίνου για τον οποίο μπορεί να γίνει τόσο πρόληψη όσο και πρώιμη διάγνωση, με αποτέλεσμα την μείωση τόσο της επίπτωσης όσο και της θνητότητας.
Όλα ξεκίνησαν το 1941 όταν ο Έλληνας γιατρός Γεώργιος Παπανικολάου ανακοίνωσε για πρώτη φορά ότι η μικροσκοπική εκτίμηση των κολπικών επιχρισμάτων μπορεί να είναι μία χρήσιμη προσέγγιση για την διάγνωση του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας. Η πρότασή του τελικά έγινε αποδεκτή και η εργασία του αναγνωρίστηκε με αποτέλεσμα το τεστ Παπανικολάου (ή test Pap) να καθιερωθεί σαν η κύρια μέθοδος προληπτικού ελέγχου για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας. Μία εξέταση που οδήγησε τα τελευταία 50 χρόνια σε μείωση της επίπτωσης και της θνητότητας από αυτό το είδος καρκίνου κατά 75% στις αναπτυγμένες χώρες, στις οποίες εφαρμόστηκε στα πλαίσια πληθυσμιακού ελέγχου.
Μεταξύ του 1950 και 1960 οι γιατροί προσπάθησαν να ανακαλύψουν παράγοντες που μπορούσαν να πυροδοτήσουν την γένεση του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας. Για να το κάνουν αυτό συνέκριναν τον τρόπο ζωής των γυναικών με καρκίνο του τραχήλου και χωρίς και έφτασαν σε μια εντυπωσιακή παρατήρηση: οι γυναίκες με καρκίνο του τραχήλου της μήτρας είχαν έναρξη της σεξουαλικής τους ζωής σε μικρή ηλικία και πολλούς σεξουαλικούς συντρόφους. Αυτό φαινόταν περίεργο γιατί ο καρκίνος δεν ήταν μία μεταδοτική νόσος και ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας φαινόταν να έχει μία φυσική ιστορία ανάλογη με αυτή των σεξουαλικά μεταδιδομένων νοσημάτων. Οι παρατηρήσεις αυτές σε συνδυασμό με την παρατήρηση ότι ασθενείς με κονδυλώματα των γεννητικών οργάνων ανέπτυσσαν καρκίνο του τραχήλου της μήτρας οδήγησε τελικά στην ανακάλυψη του ιού ΗPV ως του κύριου αιτιολογικού παράγοντα του συγκεκριμένου καρκίνου.
Σήμερα γνωρίζουμε ότι ο ιός HPV μπορεί να ανιχνευτεί στο 99.7% των καρκίνων του τραχήλου της μήτρας. Η λοίμωξη με τον ιό HPV είναι πάρα πολύ συχνή μέσω της σεξουαλικής επαφής, αλλά οδηγεί σε ανάπτυξη καρκίνου του τραχήλου σε μικρό ποσοστό των γυναικών που έχουν μολυνθεί από τον ιό γιατί συνήθως αυτοιάται. Υπολογίζεται ότι το 75-80% των σεξουαλικά ενεργών ενηλίκων θα έρθει σε επαφή με τον ιό μέσω της σεξουαλικής επαφής πριν από την ηλικία των 50 ετών. Η λοίμωξη με τον ιό μπορεί, εκτός από ανάπτυξη του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας, να οδηγήσει σε ανάπτυξη κονδυλωμάτων, καρκίνου του κόλπου, του αιδοίου, του πρωκτού και του πέους.
Έχουν ταυτοποιηθεί πάνω από 40 τύποι ιών HPV που προσβάλλουν την περιοχή των γεννητικών οργάνων και του πρωκτού. Ανάλογα με την ικανότητά τους να προκαλούν καρκίνο του τραχήλου της μήτρας ταξινομούνται σε:
Α) υψηλού κινδύνου- εδώ συμπεριλαμβάνονται οι ιοί HPV 16, 18, 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 58, 59, 68.
- B) χαμηλού κινδύνου- εδώ συμπεριλαμβάνονται οι ιοί HPV 6, 11, 40, 42, 43, 44, 53, 54, 61, 72, 73, 81. Οι ιοί αυτής της κατηγορίας οδηγούν στην ανάπτυξη κονδυλωμάτων και οι πιο συχνοί είναι οι ιοί 6 και 11, που ευθύνονται για το 90% των κονδυλωμάτων των γεννητικών οργάνων.
Οι ιοί 16 και 18 είναι αυτοί που πιο συχνά ανευρίσκονται στον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας. Παρ΄ολ΄αυτά όλες οι λοιμώξεις από τούς ιούς 16 και 18 δεν θα οδηγήσουν σε καρκίνο.
Προκειμένου να αναπτυχθεί ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας θα πρέπει να μεσολαβήσουν 4 στάδια:
- Λοίμωξη με τον ιό HPV.
- Επιμονή-χρονιότητα της λοίμωξης.
- Εξαλλαγή ενός κλώνου κυττάρων, λόγω της χρόνιας φλεγμονής, σε προκαρκινωματώδη κύτταρα.
- Ανάπτυξη διηθητικού καρκίνου.
Από όλα αυτά φαίνεται λοιπόν ότι η λοίμωξη με τον ιό ΗPV αποτελεί αναγκαία αλλά όχι ικανή συνθήκη για την πρόκληση καρκίνου του τραχήλου της μήτρας. Επιβαρυντικοί παράγοντες θεωρούνται καταστάσεις που μπορεί να οδηγήσουν σε μειωμένη αντίδραση του ανοσοποιητικού στην λοίμωξη με τον ιό με αποτέλεσμα χρονιότητα αυτής. Τέτοιοι παράγοντες θεωρείται ότι είναι η μικρή ηλικία έναρξης της σεξουαλικής ζωής, πολλαπλοί σεξουαλικοί σύντροφοι, ιστορικό άλλων σεξουαλικά μεταδιδόμενων νοσημάτων, κάπνισμα, ανοσοκαταστολή.
Από την στιγμή που ανακαλύφθηκε ο αιτιολογικός παράγοντας του καρκίνου της μήτρας το επόμενο βήμα ήταν λογικό να είναι η δημιουργία ενός τεστ που να μπορεί να ανιχνεύει τον παράγοντα αυτό. Το τεστ αυτό λέγεται δοκιμασία ανίχνευσης HPV-DNA, γίνεται με λήψη κυτταρολογικού υλικού όπως και το τεστ Παπανικολάου και ανιχνεύει την παρουσία των ιών HPV υψηλού κινδύνου 16 και 18. Μέχρι στιγμής μπορεί να γίνει συμπληρωματικά με το τεστ Παπανικολάου και σε καμία περίπτωση δεν μπορεί ακόμα να το αντικαταστήσει.
To test Pap και η δοκιμασία ανίχνευσης HPV-DNA έχουν ως σκοπό την έγκαιρη διάγνωση προκαρκινικών αλλοιώσεων με σκοπό την πρώιμη αντιμετώπισή τους και την μείωση της πιθανότητας ανάπτυξης καρκίνου του τραχήλου της μήτρας. Έχουν δηλαδή ως σκοπό την διακοπή της εξέλιξης μίας νόσου μετά την διάγνωσή της.
Είναι προφανές ότι η καλύτερη μέθοδος πρόληψης είναι η εφαρμογή μέτρων σε ανθρώπους που δεν νοσούν. Και για τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας ευτυχώς έχουμε πια αυτή την επιλογή, το εμβόλιο εναντίον συγκεκριμένων στελεχών του ιού HPV.
Tα εμβόλια που έχουν αναπτυχθεί για την πρόληψη του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας είναι 3, το Cervarix που προφυλάσσει από τους ιούς HPV 16 και 18, το Gardasil που προφυλάσσει από τους ιούς HPV 6, 11, 16 και 18 και το Gardasil 9 που προφυλάσσει από τους ιούς HPV 6, 11, 16, 18, 31, 33, 45, 52 και 58, με τα 2 τελευταία να προφυλάσσουν και από την εμφάνιση κονδυλωμάτων. Το εννέα-δύναμο Gardasil 9 προφυλάσσει από περισσότερα στελέχη HPV υψηλού κινδύνου. Ο εμβολιασμός συνίσταται να γίνεται από την ηλικία των 9 ετών και άνω. Ο εμβολιασμός δεν υποκαθιστά τον τακτικό έλεγχο ρουτίνας με το test Pap. Δεδομένου ότι κανένα εμβόλιο δεν είναι αποτελεσματικό 100% και επειδή το Gardasil 9 δεν θα παρέχει προστασία έναντι κάθε τύπου ιού HPV ή από λοιμώξεις HPV που είναι παρούσες κατά την στιγμή του εμβολιασμού παραμένει αποφασιστικά σημαντικός ο πληθυσμιακός έλεγχος.
Όλα όσα αναφέρθηκαν παραπάνω αφορούν την πρόληψη και την πρώιμη διάγνωση του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας. Όσο αφορά την θεραπεία, αυτή όπως άλλωστε και για όλα τα είδη καρκίνου, εξαρτάται από το στάδιο της νόσου κατά την διάγνωση. Άρα μετά την διάγνωση το βήμα που ακολουθεί είναι η σταδιοποίηση, δηλαδή ο καθορισμός 3 παραγόντων, του μεγέθους του όγκου και της σχέσης του με τις γύρω ανατομικές δομές, της παρουσίας παθολογικών λεμφαδένων και της παρουσίας μεταστάσεων.
Έτσι για αρχόμενα στάδια καρκίνου του τραχήλου η κύρια θεραπεία είναι χειρουργική, ενώ η τοπικά προχωρημένη νόσος αντιμετωπίζεται με ταυτόχρονη ακτινοβολία και χημειοθεραπεία. Όσο αφορά την μεταστατική νόσο αυτή δεν μπορεί δυστυχώς να ιαθεί και αντιμετωπίζεται με χημειοθεραπεία με σκοπό την βελτίωση των συμπτωμάτων της νόσου και την αύξηση της επιβίωσης. H θεραπεία 1ης γραμμής ήταν για πολλά χρόνια ο συνδυασμός της πλατίνας με την πακλιταξέλη. Αυτό που άλλαξε τα τελευταία χρόνια ήταν η προσθήκη σε αυτό τον συνδυασμό του Avastin, ένος μονοκλωνικού αντισώματος εναντίον του παράγοντα VEGF. Ο παράγοντας αυτός είναι ένας αυξητικός παράγοντας υπεύθυνος για την αγγειογένεση, δηλαδή την δημιουργία αγγείων. Με το να μπλοκάρουμε τον παράγοντα VEGF με το Αvastin, μειώνουμε την δημιουργία νέων αγγείων τα οποία παρέχουν αίμα στον όγκο και έτσι επιτυγχάνουμε μείωση του μεγέθους του όγκου. Ο συνδυασμός της χημειοθεραπείας με το Avastin είχε ως αποτέλεσμα την αύξηση της ολικής επιβίωσης.
Συμπερασματικά, ο καρκίνος του τραχήλου της μήτρας είναι ένας καρκίνος για τον οποίο γνωρίζουμε την αιτιολογία, έχουμε εμβόλια με σκοπό να μειώσουμε τον κίνδυνο εμφάνισής του και προληπτικές εξετάσεις με σκοπό την πρώιμη διάγνωσή του σε προκαρκινικό στάδιο. Δυστυχώς η επίπτωσή του παραμένει υψηλή σε χώρες όπου οι γυναίκες δεν έχουν πρόσβαση σε προγράμματα πληθυσμιακού ελέγχου. Το μεγαλύτερο όφελος στην μείωση του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας θα επιτευχθεί με την εφαρμογή των προγραμμάτων πληθυσμιακού ελέγχου σε γυναίκες που δεν ελέγχονται ή ελέγχονται σπάνια. Οι γιατροί και τα συστήματα υγείας θα πρέπει να αναγνωρίσουν αυτές τις γυναίκες και να τις προφυλάξουν από μία νόσο για την οποία υπάρχει πρόληψη.
Ευαγγελία Μοιρογιώργου
Παθολόγος Ογκολόγος, Δ.Θ.Κ.Α «Υγεία»
