Εξ αφορμής της ενδιαφέρουσας και ιδιαίτερης εκδήλωσης που διενεργήθηκε στο πλαίσιο της Ελληνικής Ακαδημίας Ογκολογίας (ΕΑΚΟ) με τίτλο «Παράσταση σε δίκη», μια καινοτόμο επιμορφωτική δραστηριότητα με εμπνευστή τον Αντιπρόεδρο ΔΣ ΕΟΠΕ και Διευθυντή Σπουδών 9ου ΚΣ ΕΑΚΟ κ. Μ. Νικολάου, γεννήθηκαν πλείστες σκέψεις κυρίως γύρω από τη σχέση ιατρού και ασθενούς.
Η διαδραστική «προσομοίωση» Δικαστηρίου που έλαβε χώρα αφορούσε σε πολιτική δίκη. Τι σημαίνει όμως πολιτική, δίκη που πραγματεύεται αστικές διαφορές; Αστικές ονομάζονται οι διαφορές οι οποίες άπτονται του ιδιωτικού δικαίου, δεν επιφέρουν αυτές καθ’ εαυτές ποινική τιμωρία και δημιουργούνται μεταξύ δύο (ή περισσοτέρων) ιδιωτών (φυσικό/νομικό πρόσωπο). Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αστικών διαφορών λογίζεται η επαγγελματική αμέλεια και εν προκειμένω, εξετάστηκε η θεμελίωση ιατρικής αμέλειας και η αδικοπρακτική ευθύνη του ιατρού ήτοι το Δικαστήριο κλήθηκε να αποφανθεί επί αγωγής που αφορά σε συμβατική και αδικοπρακτική ευθύνη του θεράποντος ιατρού. Ωστόσο, για να στοιχειοθετηθεί η αδικοπρακτική ευθύνη, χρειάζεται να αποδειχθεί πως ενυπάρχουν οι προϋποθέσεις που προκύπτουν εκ της λεκτικής διατύπωσης της οικείας διάταξης του ΑΚ: ανθρώπινη συμπεριφορά (πράξη ή παράλειψη), παράνομη, υπαίτια, επέλευση ζημίας και αιτιώδης σύνδεσμος μεταξύ της συμπεριφοράς του δράστη και της ζημίας. Σε περίπτωση που αποδειχθεί η αδικοπρακτική ευθύνη του ιατρού, αυτός οφείλει να προβεί σε καταβολή αποζημίωσης και χρηματικής ικανοποίησης λόγω ηθικής βλάβης του παθόντος ασθενούς. Πράγματι, στην εν λόγω υπόθεση που παρουσιάστηκε ενώπιον και των σπουδαστών της ΕΑΚΟ, το διατακτικό της δικαστικής απόφασης επιδίκασε αποζημίωση στον εναγόμενο ιατρό ο οποίος καταδικάστηκε επειδή δεν αξιολόγησε επαρκώς το περιστατικό, προχώρησε σε εσφαλμένη διάγνωση, επέμεινε στην αρχική του διάγνωση, παρέλειψε να αναζητήσει την ουσία της πάθησης και ως εκ τούτου η πάθηση εξελίχθηκε με αρνητικές συνέπειες για την υγεία του ασθενούς.
Αξίζει στο σημείο αυτό να γίνει μια αναφορά στην ποινική διαδικασία. Σε αντίθεση με το ιδιωτικό δίκαιο που ρυθμίζει τις ιδιωτικές διαφορές, για τα ποινικά αδικήματα αρμόδια είναι τα ποινικά δικαστήρια όπου τα εντεταλμένα όργανα της Πολιτείας επιφορτίζονται με τον καταλογισμό ποινικής κύρωσης σε βάρος ενός κατηγορούμενου για την τέλεση μιας αξιόποινης πράξης. Οι διαφορές της πολιτικής και της ποινικής διαδικασίες πολλές, καθώς πρόκειται για δύο εντελώς ανεξάρτητες και αυτόνομες διαδικασίες. Εντούτοις θα σταθούμε στο «άλλως δύνασθαι πράττειν», την ουσία που θεμελιώνει το ποινικό αδίκημα της ιατρικής αμέλειας παραλληλίζοντας με την αστική ευθύνη της ιατρικής αμέλειας.
Η έλλειψη της προσοχής, την οποία ο ιατρός όφειλε και μπορούσε να επιδείξει κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες και περιστάσεις και σύμφωνα με τις προσωπικές του ικανότητες, αποτελεί αμέλεια του ιατρού με δύο εκ του νόμου κριτήρια: αφενός το αντικειμενικό κριτήριο των συνθηκών που επικρατούσαν στην εκάστοτε περίπτωση και αφετέρου το υποκειμενικό κριτήριο που εστιάζει στις ικανότητες και τις ιδιότητες του συγκεκριμένου ιατρού, κατά το χρόνο της τελέσεως της πράξη ή της παραλείψεως. Εγείρεται βεβαίως και το εξής ερώτημα: αυτή η πράξη ή παράλειψη στάθηκε ικανή να επιφέρει το ζημιογόνο αποτέλεσμα; Η έννοια του αιτιώδους συνδέσμου που συναντάται σε αστικές και ποινικές διατάξεις, αποτελεί τη σχέση συνάφειας μεταξύ της πράξης ή παράλειψης του ιατρού με το επελθόν αποτέλεσμα, όταν αυτή, κατά την κοινή αντίληψη, είναι εκείνη που βρίσκεται σε άμεση αιτιότητα προς το αποτέλεσμα. Αρκεί δηλαδή, προς θεμελίωση της ευθύνης, η πράξη ή η παράλειψη να ήταν ένας από τους παραγωγικούς όρους του αποτελέσματος, χωρίς τον οποίο δεν θα επερχόταν αυτό. Θα πρέπει δηλαδή να συνάγεται πως το ζημιογόνο αποτέλεσμα, συνδέεται με την ανθρώπινη πράξη ή παράλειψη.
Κάθε ιατρός, ακόμα και ασκώντας την επιστήμη του lege artis, υπάρχει περίπτωση να υποκύψει σε σφάλμα. Ακόμα και ένας άριστος άνθρωπος και επιστήμονας υπάρχει πιθανότητα να κάνει λάθος στην αντιμετώπιση ενός περιστατικού. Νομοτελειακά, όλοι θα κάνουμε κάποιο λάθος. Το ζήτημα είναι, μπορούσαμε να πράξουμε διαφορετικά; Αυτό εξετάζεται και με βάση αυτό θα πρέπει να αντιληφθούμε όλοι τη σοβαρότητα με την οποία πρέπει να ασκούμε το εκάστοτε επάγγελμα πόσο μάλλον το ιατρικό λειτούργημα. Συνεπώς, ο μέσος κοινός ιατρός μπορούσε να ενεργήσει διαφορετικά; Άσκησε την προσήκουσα επιμέλεια ή έπραξε πλημμελώς τα καθήκοντά του παραλείποντας; Η παράλειψη, ως έννοια, ενυπάρχει σε κάθε είδος αμέλειας, αφού συνίσταται στη μη καταβολή της δέουσας προσοχής. Αν είχε ενεργήσει διαφορετικά, θα επερχόταν το επιβλαβές αποτέλεσμα;
Εξετάζοντας το «δια ταύτα», το ζήτημα δεν είναι μόνο αν και πώς ο ασθενής μπορεί να κινηθεί εναντίον του θεράποντος ιατρού του. Το ζήτημα και η ουσία που θα πρέπει να απασχολεί κάθε ιατρό είναι πώς μπορεί να προστατεύσει τον ασθενή του και κατ’ ακολουθίαν να θωρακίσει με τον τρόπο αυτό και τον εαυτό του. Αναμφίβολα, μπορεί να οδηγηθεί στο επιθυμητό αυτό αποτέλεσμα επιδεικνύοντας σε κάθε περίπτωση την προσήκουσα μέριμνα και φιλοπονία τηρώντας λεπτομερές αρχείο. Με τη διεξοδική καταγραφή των συστάσεων και πράξεων που διενεργήθηκαν ή έστω προτάθηκε να διενεργηθούν, ο ιατρός είναι σε θέση να υποστηρίξει πρώτα και πάνω από όλα στον ίδιο του τον εαυτό ότι έπραξε ως όφειλε να πράξει με βάσει τις γνώσεις του και τις εκάστοτε συνθήκες. Άλλωστε ανεξάρτητα από όποια δικαστική απόφαση, αθωωτική ή καταδικαστική, το ηθικό βάρος των ιατρικών επιλογών παραμένει καθώς ο ιατρός σε κάθε περίπτωση επιλέγει να πράξει ή να παραλείψει. Επιλέγει να προβεί σε όλες τις απαραίτητες ενέργειες ώστε να μη θιχτεί, να μην προσβληθεί το έννομο αγαθό της υγείας, με κριτήριο και γνώμονα των επιλογών αυτών το συμφέρον του ασθενούς. Διότι ακόμα και αν δεν έχει τη δυνατότητα να ωφελήσει, ο ιατρός οφείλει να μη βλάψει. Ας μην ξεχνάμε ότι «Ο καλός γιατρός θεραπεύει τη νόσο, ο άριστος γιατρός θεραπεύει τον ασθενή.» – William Osler
Ειρήνη Παπαγεωργίου Δικηγόρος Αθηνών
