Εγώ και ο Θάνατός μου
(Το δικαίωμα στην ευθανασία)
Του Αλέξανδρου Βέλιου
Εκδόσεις Ροές, 2016, σελίδες: 64
Ο γνωστός δημοσιογράφος και λόγιος Αλέξανδρος Βέλιος έγραψε το βιβλίο «Εγώ κι ο θάνατός μου» λίγες εβδομάδες πριν τον θάνατό του από μεταστατικό καρκίνο παχέος εντέρου με ηπατικές μεταστάσεις που είχαν φτωχή ανταπόκριση στη χημειοθεραπεία και γρήγορη εξέλιξη. Το μικρό, αλλά πολύ συμπυκνωμένο κείμενο κινείται σε δύο βασικούς άξονες: Ο ένας έχει να κάνει με προσωπικές σκέψεις και συναισθήματα ενός ανθρώπου που σε πλήρη δραστηριότητα εγκαταλείπει πρόωρα τη ζωή, και ο δεύτερος είναι μια απόπειρα σύνταξης ενός μανιφέστου για την ελευθερία επιλογής του τρόπου θανάτου των ανθρώπων και υποστήριξης της νομικής θεσμοθέτησης της ευθανασίας.
Ο συγγραφέας πιστεύει ακράδαντα ότι ο θάνατος είναι είσοδος στην ανυπαρξία. Το αίσθημα αδικίας που τον διακατέχει είναι τόσο γλαφυρό, όσο συνάμα και τραγικό. Χρησιμοποιεί εκφράσεις διαποτισμένες με έντονη πικρία: «ενδοφλέβια αγωνία», «αίσθημα οργισμένης αδικίας», «ζωή εντός παρενθέσεως», «σφίξιμο στο λαιμό», κλπ. Το αίσθημα νοσταλγίας της ζωής απειλεί να τον καταβροχθίσει. Μνήμες με στιγμιότυπα ανεμελιάς και αθωότητας, φάσεις δράσης λαμπρής, ευτυχισμένες εικόνες με την οικογένεια, με φίλους και συνεργάτες τον κάνουν να αναπολεί τη ζωή που γλίστρησε μέσα από τα χέρια του χωρίς να έχει γευτεί με πληρότητα τη κάθε στιγμή. Καταγράφει σκέψεις πυκνές, γεμάτες συναισθηματικό φορτίο και φιλοσοφική διάθεση που αναφέρονται στο ποιόν και στην ουσία της ζωής, στο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον, στη ματαιοδοξία των ανθρώπων. Η αυτοκριτική είναι σκληρή και αυτό τον επιτρέπει να γίνεται σκληρός κριτής ανθρώπων, συστημάτων, κοινωνιών, πολιτικών, θρησκείας.
Η στάση του απέναντι στο Θεό είναι ευκρινής, είναι δηλαδή στάση άθεου. Ο ίδιος ξεκαθαρίζει: «είμαι ένας βαθιά θρησκευόμενος άθεος». Τον συγκλονίζουν η ανθρώπινη δυστυχία και τα εξορισμένα από τον παράδεισο της αθωότητας πλάσματα. Αντί της ύπαρξης ενός άσπλαχνου δημιουργού του κακού και Μέγα Σαδιστή του Σύμπαντος η ισχυρή λογική του προτιμάει την απουσία του Θεού. Στη φιλοσοφία του δεν υφίσταται καλός και ελεήμων Θεός, γι’ αυτό και δεν ζητάει τη βοήθειά του στον επερχόμενο θάνατό του. Η προσευχή για αυτόν είναι απώλεια γαλήνης και αξιοπρέπειας. Έτσι θεμελιώνει και όλο το επιχείρημα για την ανάγκη ελευθερίας στην επιλογή του θανάτου και την ευθανασία. Στην επιχειρηματολογία του θεμέλια είναι η ατομική ελευθερία, η ελευθερία της βούλησης και η ανάγκη απογαλακτισμού του ανθρώπου από κάθε θρησκευτικό, κοινωνικό ή άλλον καταναγκασμό. Η συζήτηση μεταφέρεται στο χώρο της πολιτικής και της φιλοσοφίας. Προσκείμενος στον Διαφωτισμό και στην ιδεολογία των εργατικών κινημάτων καταφέρεται εναντίον του κλήρου και προπαντός εναντίον συγχρόνων (κυρίως Δυτικών) κρατών, που ο τρόπος που ασκούν την εξουσία τα κάνει να επιβάλλουν την κυρίαρχη ηθική, να διέπουν τον τρόπο ζωής και θανάτου, να απειλούν τη ευζωία των πολιτών, να οριοθετούν την ζωή, να διαμορφώνουν απάνθρωπες οικονομίες που παραλύουν την ελευθερία σκέψης και τρόπου ζωής και επομένως να δρουν υποκριτικά κατά της ευθανασίας. Τα πυρά του πέφτουν επίσης σε νομικούς και γιατρούς. Τους πρώτους κατηγορεί για τον τεμαχισμό της ουσίας και τον σχολαστικισμό με τα οποία αποτρέπουν τη νομιμοποίηση της ευθανασίας. Τους δεύτερους μεμψιμοιρεί ότι γίνονται μικροί θεοί, λειτουργούν υποκριτικά, τροφοδοτούν με δισεκατομμύρια την αγορά φαρμάκων και ότι υπηρετούν τον Μαμωνά και όχι τον Ιπποκράτη. Αναρωτιέται για το νόημα της παράτασης από τους γιατρούς της ζωής ενός ασθενούς που είναι καταδικασμένος και μέχρι ποίου σημείου διαφυλάσσεται η ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Ο Βέλιος θεωρεί τελικά ότι η ενδεχόμενη νομιμοποίηση της ευθανασίας απειλεί όλες τις συστημικές εξουσίες, η θεσμοθέτησή της μπορεί να εισαγάγει καινά δαιμόνια και ευρύτερες τάσεις αμφισβήτησης. «Αν οι άνθρωποι αποκτήσουν αίφνης το δικαίωμα να ορίζουν το θάνατό τους, γιατί να μη διεκδικήσουν και το δικαίωμα να ορίζουν τη ζωή τους;» Το δικαίωμα της ευθανασίας διαταράσσει το στάτους κβο των εξουσιών. Γράφει: «η ελευθερία στο θάνατο είναι ελευθερία στη ζωή. Η ελευθερία είναι ανατρεπτική. Κι η αυτοκτονία είναι κραυγαλέα πράξη ελευθερίας».
Υπάρχει οργή στη κατάθεση του Αλέξανδρου Βέλιου. Κατά του Θεού, κατά της εξουσίας, κατά νομικών και γιατρών. Ουσιαστικά πίσω από αυτή την οργή κρύβεται η οργή κατά του θανάτου του και της αδικίας της ανίατης αρρώστιας. Εγωισμός ή αξιοπρέπεια (ή και τα δύο) δεν τον αφήνουν να λυγίσει, να βλέπει τον εαυτό του στην έσχατη φθορά και ψάχνει τρόπο διαφυγής μέσα από τον ηρωισμό της αυτοκτονίας. Για αυτό θεωρεί τους αυτόχειρες ήρωες μη αποδεκτούς και την αυτοκτονία κραυγαλέα πράξη ελευθερίας.
Το βιβλίο δίχασε το αναγνωστικό κοινό. Αυτό ήταν αναμενόμενο, δεδομένου ότι και οι άνθρωποι είναι αντιθετικά τοποθετημένοι στο ζήτημα της ευθανασίας. Και τούτο γιατί πέραν των ηθικών, θρησκευτικών, συνειδησιακών, νομικών και ιατρικών προβληματισμών, κοινή είναι η πεποίθηση ότι ο τρόπος θανάτου νοηματοδοτεί όλη τη ζωή του ανθρώπου. Και το νόημα της ζωής είναι διαφορετικό σε κάθε άνθρωπο.
Από το Χαράλαμπο Ανδρεάδη, Παθολόγο Ογκολόγο
